Hypofyse tumor bij ratten

We willen onze ratjes graag heel oud zien worden maar helaas worden de meeste ratten gemiddeld maar 2 jaar en 4 maanden oud. Gemiddeld genomen zien we vanaf een leeftijd van anderhalf jaar helaas verschillende problemen of ziektes optreden. We concentreren ons in dit stuk op hypofyseproblemen.

Als een rat plotseling zijn hoofd schreef houdt denken we snel aan een middenoor ontsteking. Dit zien we trouwens ook op jongere leeftijd optreden. Soms echter betreft het een ernstigere oorzaak namelijk een tumor in de hypofyse. Heel soms komt deze ook al op jongere leeftijd voor. Normaal gesproken is de hypofyse bij de rat zo groot als een speldenknop maar wanneer er sprake is van een tumor in de hypofyse, kan deze wel tot 30 keer zo groot worden. Een hypofyse tumor is overigens een goedaardige tumor, maar dat neemt niet weg dat de rat er erg veel last van kan hebben, aangezien de tumor te veel druk op de hersenen kan geven, waardoor er, vaak plotseling, allerlei symptomen optreden.

Symptomen van een hypofyse tumor

Soms zijn de symptomen eenzijdig en zien we bv een scheve hoofdhouding of een oog dat gaat uitpuilen. Soms is de druk echter gelijkmatiger verdeeld en zien we meer vage symptomen. We zien dan bijvoorbeeld dat de rat wat stijf wordt, wat vreemd gaat lopen of bijvoorbeeld zijn eten niet meer goed met zijn voorpoten vast kan houden en dan maar met 1 pootje het eten vasthoudt of van de grond of uit het voerbakje gaat eten. Omdat de controle van de voorpootjes minder wordt krijgen ze ook moeite moet wassen, dat zie je vooral bij het wassen van het kopje. Ze wassen dan vaak wat onhandig (ongelijk met voorpootjes, of met 1 voorpootje) en er blijft vaak porfyrine bij de neus zitten doordat het wassen niet goed meer lukt. Vaak leunen ze wat naar achteren als ze zitten en strekken ze de voorpootjes wat uit naar voren. Doordat druk in de hersenen ook hoofdpijn geeft kunnen de liefste ratjes ineens wat happeriger worden en ook niet graag omhoog kijken. Omdat de hypofyse tumor meer hormonen aanmaakt (over het algemeen is het een prolactinoom), kan er melkproductie optreden, door de constante stimulatie van de melkklieren komen er dan ook makkelijker mammatumoren. Dit zien we soms ook bij mannetjes. Bij honden en katten worden er andere hormonen geproduceerd door een hypofysetumor en die gaan meer stresshormoon maken (Cushing) waardoor ze onder andere meer gaan drinken. Soms treedt een plotselinge bloeding in de hersenen op en ligt de rat plotseling dood. Een enkele keer zien we dan wat bloed uit de oor komen.

Krijgt uw rat plotseling een scheve kop dan is het dus belangrijk om naar de dierenarts te gaan. We zullen dan kijken of er sprake is van een middenoorontsteking of een hypofyse tumor. We kijken hierbij o.a. in het oor met een otoscoop om een middenoorontsteking uit te sluiten. Blijkt dit niet het geval te zijn en heeft de rat ook de andere, voor een hypofyse tumor kenmerkende symptomen, dan is de diagnose waarschijnlijk een hypofyse tumor. Omdat hier geen behandeling voor is, kunnen we alleen de symptomen onderdrukken. We geven dan prednison om de zwelling te verminderen (en dat verminderd dan automatisch ook de hoofdpijn omdat dit door druk komt) en we kunnen een middel geven om de melkproductie te stoppen, maar jammer genoeg kunnen we het niet genezen. Of het onderdrukken van de symptomen lukt en voor hoe lang is helaas niet vooraf te voorspellen.

Behandeling en preventie van hypofyse tumoren

Vroeger werden hypofyse tumoren bij de rat behandeld met prednison. Dit is een sterke ontstekingsremmer en ook op sommige tumoren heeft prednison tijdelijk een goed effect, dit werd bij de hypofysetumoren ook gezien. Het nadeel van prednison is dat het een aantal bijwerkingen heeft:

• immuunsysteem onderdrukking
• veel plassen en daardoor veel drinken
• vraatzucht
• invloed op de glucose huishouding van het lichaam, met soms secundair suikerziekte

Op basis van de fysiologie van de meest voorkomende hypofysetumor bij de rat, het prolactinoom, is er tegenwoordig ook een nieuwe behandeling beschikbaar. De normale fysiologie van de hypofyse en de prolactine producerende cellen zullen  eerst beschreven worden, zodat daarna de preventie en de nieuwe medicamenteuze behandeling met deze kennis besproken kunnen worden.

De productie van prolactine vindt plaats in de voorste lob van de hypofyse. Prolactine is onder andere verantwoordelijk is voor de productie van melk in de melkklieren. Daarnaast heeft het een regulerende werking op het immuunsysteem en heeft het invloed op de bloedaanmaak en bloedvataanmaak. Een prolactinoom is een goedaardige woekering van de cellen die prolactine aanmaken. Als we weten waardoor deze cellen beïnvloed worden, dan kunnen we daarop inspelen en gericht behandelen.

De productie van prolactine staat onder invloed van meerdere feedback loops. Bij de behandeling van prolactinomen wordt ingegrepen op deze feedback loops. Het schema hieronder geeft deze verschillende feedback loops weer:

Bron: Excelmale.com

Wat we zien is dat het eindproduct van deze loops prolactine is. Vanuit de hypothalamus stimuleert TRH (thyrotropine releasing hormone) de productie van TSH (thyroid stimulating hormone) en prolactine. Belangrijker is echter de remmende werking van dopamine wat ook vanuit de hypothalamus komt. Als er meer dopamine wordt vrijgemaakt, zal er dus minder prolactine aangemaakt worden. Daarnaast wordt de productie van prolactine gestimuleerd door oestrogenen. Dit is ook logisch, aangezien oestrogenen ook veel vrijkomen tijdens een zwangerschap en het lichaam dan klaar gemaakt moet worden op melkproductie. Bij vrouwelijke ratten spelen deze beide feedback loops een rol. Mannelijke ratten met een prolactinoom hebben deze vaak als gevolg van te weinig dopamine vanuit de hypothalamus.

De medicamenteuze behandeling van prolactinomen grijpt in op de dopamine afgifte. Cabergoline, beter bekend als galastop® of finilac®, is een dopamine agonist, wat betekend dat het het effect van dopamine nadoet. Het bindt heel sterk aan de prolactine producerende cellen van de hypofyse en remt de cellen die prolactine maken en dus ook de cellen waaruit het prolactinoom bestaat! Op dit moment zien we bij veel ratjes met een hypofysetumor een goede (tijdelijke) respons op de Finilac®.

Voor de preventie van prolactinomen is de stimulatie van de prolactine producerende cellen door oestrogen van belang. Naarmate vrouwelijke ratjes ouder worden, wordt hun oestrische cyclus langer. De hypofyse staat zo langer onder invloed van oestrogenen. Waardoor er meer kans op hypofysetumoren ontstaat. Door vrouwtjes op jonge leeftijd te steriliseren, halen we de oestrogenen invloed weg. Hierdoor daalt de kans op het ontstaan van prolactinomen van 66% naar 4%. Dit is een forse afname! Daarnaast vermindert vroeg castreren de kans op mamatumoren (borstkanker) van 49% naar 4%. Dit is dan ook de reden dat ons advies voor vrouwtjes ratten is om deze op jonge leeftijd te steriliseren, waardoor ze minder kans hebben op het ontstaan van tumoren.